“Ο κύκλος των κερδισμένων ποιητών” Προς τιμή του καθηγητή Αλέξανδρου Κοσμόπουλου (από την εφημερίδα «Εποχή», 12/11/2006) Του Μάκη Μπαλαούρα

Επαρχία δεκαετίας του ’60. Γ΄ Λυκείου Λεχαινών 1968. Συντηρητική κοινωνία έτσι κι αλλιώς. Ήρθε και η Δικτατορία και το πράγμα έδεσε.
Στο Λύκειο υποχρεωτική η κουκουβάγια, το καπέλο του μαθητή, η βαθιά μπλε ελληνοφανής ποδιά, τα μαλλιά 3 με 5 πόντους μήκος, απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις 8.00 το βράδυ, ακόμα και αν ήσουν εργαζόμενος και το μπακάλικο κατέβαζε τα ρολά στις 8.30 ή στις 9.00.
Κινηματογράφος απαγορευόταν δια ροπάλου. Άντε να πήγαινες στο υπερώο δίπλα στην μπομπίνα ή σ’ άλλο κοντινό χωριό που δεν σε εντόπιζε του Α2 του Συλλόγου των καθηγητών.
Εμείς, παρέα φίλων, που παραμείναμε μέχρι σήμερα, παρά τις τραυματικές απώλειες της ζωής, ασφυκτιούσαμε. Ποια εκτόνωση; Πολιτική ή κοινωνική;
Το ρίξαμε στη μαγκιά. Μες στην τάξη και έξω απ’ αυτή. Οι αποβολές έπεφταν βροχή. Ο ευτελισμός μόνιμος. Πλάκες στους συμμαθητές και κυρίως στους εχθρούς, τους καθηγητές. Σε όλους. Αν και κάποια στιγμή υπήρξε εξαίρεση.
Ο “κουλοχέρης” που ήλθε από την Αίγυπτο και όλο το σχολείο τον σεβόταν. Σταγόνα στον ωκεανό της παιδαγωγικής του Λυκειάρχη και των ομοϊδεατών καθηγητών.
Κάποια στιγμή, μας πληροφόρησαν ότι ήλθε νέος καθηγητής θρησκευτικών. “Ωραία”, είπαμε, “θα ανανεωθεί το ρεπερτόριο της μαγκιάς”.
Από τα άμφια του Αρχιμανδρίτη στη κοινωνία
Δευτέρα μεσημέρι, να βράζει η ατίθαση νιότη μας. Μάθημα θρησκευτικών.
Καλημέρα, είπε. Εν χορώ όλοι γελώντας, καλημέρα. Λέγομαι τάδε, το μάθημα που θα κάνουμε μαζί είναι τα θρησκευτικά. “Χαρήκαμε”, είπαμε από μέσα μας.
«Εμείς όμως θα συζητάμε κοινωνικά θέματα. Σήμερα θα αναφερθούμε στην αυτοκτονία, για τις αιτίες που οδηγούν τον άνθρωπο σ’ αυτήν και πως την έχουν αντιμετωπίσει οι διανοητές”.
“Τι μας λέει τώρα;”, σιγομουρμουρήσαμε. “Αφού το κεφάλαιο που είχαμε σήμερα είναι για τα άμφια του Αρχιμανδρίτη”.
Μας είπε διάφορα, ακόμα επί του θέματος. Εμείς χάναμε το έδαφος. “Είναι περίεργος, θέλει να μας τη φέρει”, σιγομουρμουρήσαμε μεταξύ μας.
Ξαφνικά μας λέει, “ποιος ή ποια θέλουν να μελετήσουν και να παρουσιάσουν το θέμα αυτό;”. Μεγαλοπρεπής σιωπή που έκρυβε αμηχανία. “Τι θέλει πάλι ετούτος;”
“Ποιος είναι ο κύριος Μπαλαούρας;”, ρώτησε. “Α, τον μπαγάσα, βάζει και το κύριος μπροστά. Το πάει λάου – λάου να μου τη βγει”, σκέφτηκα. Το ίδιο και οι άλλοι. Έδωσα τα διαπιστευτήριά μου σηκώνοντας βαρύθυμα το χέρι μου.
«Έχω ακούσει πολλά για σας», συνεχίζει. Και κύριος και στον πληθυντικό. Μεγάλος λάκκος στη φάβα.
“Μήπως, κύριε Μπαλαούρα, μπορείτε να ασχοληθείτε με το θέμα;”, ρωτά.
Ξεφτίλα! Εκεί που περίμενα σκαιά αντιμετώπιση, με κτυπά στο φιλότιμο. Θα μου τη φέρει μ’ άλλο τρόπο από τους παραδοσιακούς, σκέφτηκα.
“Τι να κάνω;” απάντησα ράθυμα. “Θα δούμε. Ωραία”, είπε. “Αν θέλετε να σας πω πηγές, είμαι στη διάθεσή σας”. Μας δουλεύει χοντρά, σιγοψιθυρίσαμε.
Στο διάλειμμα με περίμενε, εγώ το έπαιζα καθυστέρηση, μαζεύοντας τα πράγματά μου. Όχι πολλά πολλά, μην εκτεθούμε παραπάνω.
Ημιπαράνομος στη Βιβλιοθήκη και μετά …στην έδρα
Το απόγευμα εξαφανίστηκα από την παρέα, ούτε μπάλα, ούτε βόλτα με τα μηχανάκια, ούτε καν στο μπακάλικο. Με προφυλάξεις χώθηκα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη που την είχα δει φευγαλέα όταν έκαιγαν τα «αντεθνικά» βιβλία. Σαν πρώτη παράνομη επίσκεψη σε γιάφκα, μου φάνηκε αργότερα.
Τρεις, τέσσερις μέρες κράτησε το μαρτύριο. Όσοι δεν με ειρωνεύονταν, νόμιζα ότι συνωμοτούσαν. Ακόμα και οι γονείς μου. Έπιανα τον πατέρα μου να σιγοψιθυρίζει στη μάνα μου κοιτάζοντάς με σαν να περνούσα ξαφνική και δύσκολη αρρώστια.
Ήλθε η ώρα της παρουσίασης της “εργασίας” μου περί αυτοκτονίας. Κάπου θα την έχω στοιβάξει μαζί με άλλα πολύτιμα χαρτιά, θυμάμαι όμως ότι αναφερόμουνα όχι μόνο σε κοινωνιολόγους και φιλοσόφους αλλά και σε ποιητές. Τότε γνώρισα τον Καρυωτάκη και τον Λαπαθιώτη…
Ο κ. Κοσμόπουλος σηκώθηκε από την έδρα ζητώντας να πάω εγώ να την παρουσιάσω. Ξεπέρασα την αμηχανία μου. Όλη η παρέα βίωνε ότι κάτι πρωτόγνωρο συνέβαινε. Νιώσαμε διαφορετική αντιμετώπιση, ως άνθρωποι με προσωπικότητα και δυνατότητες.
Ο μεγαλύτερος της παρέας, δυο χρόνια τον είχαν αφήσει στην ίδια τάξη για να σιτέψει, μου είπε “πρέπει να πάρεις δίπλωμα” και εγώ των ρώτησα αν είμαι ικανός, αυτός μου είπε, “εύκολο πράγμα, μερικά μαθήματα στην Αμαλιάδα, ένας φίλος έχει σχολή οδήγησης!”.
Νέοι προορισμοί
Το ίδιο, περίπου, με άλλο προορισμό όμως, μου είπε και ο κ. Κοσμόπουλος που πια κουβέντιαζα μαζί του χωρίς συμπλέγματα. Μου (μας) άνοιγε νέους ορίζοντες, νέους κόσμους, νέες προοπτικές. Για τον κόσμο, για τους ανθρώπους, για την αδικία, για μια δύσκολη διαδρομή, συναρπαστική όμως.
Εκ των υστέρων σκέφτομαι ότι στο βάθος των ώριμων απόψεών μου, προφανώς είχαμε διαφορές. Και λοιπόν; Λεπτομέρειες διαδρομής στον ίδιο στόχο. Για κοινωνία, για κόσμο δίκαιο και διαφορετικό.
Ήλθε ο Ιούλιος και βγήκαν τα αποτελέσματα της τάξης μου, της Γ’ Λυκείου. Απ’ όλη την παρέα ένα – δύο διασώθηκαν. Εγώ έμεινα μετεξεταστέος σε 5 μαθήματα, ακόμα και στην Κοσμογραφία !
Ο Κοσμόπουλος όμως κοντά μας, ακόμα και όταν σκορπιστήκαμε στην Αθήνα.
Στο τέλος του επόμενου καλοκαιριού, περιμέναμε τα αποτελέσματα των εισαγωγικών στα Πανεπιστήμια. Ένιωθα σίγουρος ότι θα μπω στη σχολή που ήθελα, την ΑΣΟΕΕ. Το βράδυ που εστάλησαν τα αποτελέσματα ο πατέρας μου έδειχνε ιδιαίτερα ανήσυχος και νευρικός. Πήρε μερικούς συγγενείς του στην Αθήνα να μάθουν από εφημερίδες τι έκανα.
Αργά το βράδυ ο μπάρμπα – Γιάννης του απέναντι ξενοδοχείου βγήκε στο δρόμο φωνάζοντας “τηλεφώνησε ο Άλκης από την Αθήνα. Ο Μάκης μπήκε και σε καλή σειρά”.
Μπουκάρουν στο σπίτι μου να δουν το …αποτέλεσμα
Με τα σημερινά δεδομένα ψιλοξενύχτησα. Το πρωί γύρω στις 9.00 το κουδούνι του σπιτιού χτυπά συνεχώς. Ανοίγει η πόρτα και μπουκάρουν μέσα 10 – 15 μαθητές της Γ’ Λυκείου και με συγχαίρουν ασπάζοντάς με. Την ομάδα των απρόσκλητων χαρούμενων επισκεπτών την έκλεινε ο Κοσμόπουλος.
Τους έφερε εκεί για να τους δείξει το τι καταφέρνει μια άλλη προσέγγιση των ανθρώπων, που τη γράφουν τα βιβλία αλλά την κάνουν πράξη άνθρωποι με μεράκι και πίστη.
Αν μπορούσαν οι Κοσμόπουλοι να πήγαιναν στις Αμάρυνθους δεν θα κατρακυλούσαμε στου κακού τη σκάλα.
Βρισκόμασταν πια όλο και πιο αραιά. Στις πρώτες συναντήσεις μου έδωσε και βιβλία του Πεσταλότσι, ενός από τους πρωτοπόρους της παιδαγωγικής. Αργότερα έμαθα ότι έγινε καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πάτρας διδάσκοντας το μάθημα της “σχεσιοδυναμικής”.
Έψαξα από δω και από κει, βρήκα ότι η σχεσιοδυναμική αναφέρεται στη δυναμική των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτό δίδαξε πρώτα στο Λύκειο Λεχαινών ή μάλλον έκανε την ουσιαστική διατριβή του.
Όταν είδα το φιλμ “Ο κύκλος των χαμένων ποιητών” οι ομοιότητες πάρα πολλές. Συντηρητικό σχολείο, παιδαγωγική δασκαλοκεντρική που θεωρεί τον μαθητή ως αντικείμενο άσκησης αυταρχισμού για να καταπνίξει τις φυσικές έλξεις του. Ο καθηγητής Κίτινγκ ενθάρρυνε τους μαθητές του να “αδράξουν τη μέρα” και να “ρουφήξουν το μεδούλι της ζωής”.
Και οι διαφορές όμως σημαντικές. Ο Κοσμόπουλος έβγαλε από τον μαθητή τον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθηση. Η κατάληξη του φιλμ είχε τραγικό τέλος. Του Κοσμόπουλου το έργο της ζωής του έχει “χάπι έντ”.
Ας είναι καλά.
Υ.Γ. Οι μαθητές του πραγματοποιήσαν τιμητική εκδήλωση για τον Αλέξανδρο Κοσμόπουλο τον Νοέμβριο του 2006. Τα πρακτικά της εκδήλωσης εκδόθηκαν σε βιβλίο. Η δική μου, εξ αποστάσεως, παρέμβαση με τον τίτλο «Ο κύκλος των κερδισμένων ποιητών» δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα «Εποχή», την Κυριακή 12/11/2006.